Unia Europejska i Polska walczą o Białowieżę

Puszcza Białowieska to największa w Europie pozostałość po pierwotnej puszczy. Obszar ten znajduje się na terenie Polski i Białorusi. Po stronie polskiej 17% obszaru stanowi Białowieski Park Narodowy, który wpisany jest na listę światowego dziedzictwa UNESCO i chroniony w ramach sieci Natura 2000.

Spór dotyczący pozostałej części Puszczy Białowieskiej nie jest nowością i trwa od wielu lat. Organizacje ochrony przyrody próbują chronić jedne z najbardziej dziewiczych lasów w Europie, oskarżając władze leśne o niechęć do współpracy i negatywne działania związane z pozyskaniem drewna do celów komercyjnych. Zmiany na scenie politycznej oraz w strukturach zarządzania lasami spowodowały, że konflikt, który w latach 2013 – 2016 nieco złagodniał, obecnie zaognił się do niespotykanej dotychczas skali.  

Wiosną ubiegłego roku Minister Ochrony Środowiska (z wykształcenia leśnik) potroił etat rębny, aby umożliwić realizację celów ochronnych związanych z inwazją kornika, ograniczania ryzyka pożaru lasu i poprawy bezpieczeństwa wzdłuż szlaków komunikacyjnych.

UNESCO, unijni urzędnicy i grupy działające na rzecz ochrony przyrody protestowały przeciwko zwiększeniu pozyskania drewna. Ich zdaniem obecne działania nie są związane ze zwalczaniem kornika drukarza, gdyż wycinka nie ogranicza się jedynie do porażonych świerków (drzew trocinkowych), lecz obejmuje także posusz jałowy poza szlakami komunikacyjnymi, a ataki kornika są zjawiskiem naturalnym, które nie wymagają ingerencji człowieka. Przedstawiciele kilku organizacji potwierdzili powyższe informacje, a także fakt, że usuwane są inne gatunki niż świerk. 

Komisja Europejska skierowała sprawę do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, twierdząc, że wycinka narusza unijną dyrektywę siedliskową i ptasią. Europejski Trybunał Sprawiedliwości jest najwyższym sądem w Unii Europejskiej. Gwarantuje, że prawo UE jest przestrzegane, może nałożyć wielomilionowe kary, a nawet zakazać rządom głosowania w Radzie. Decyzje Trybunału, w tym decyzje tymczasowe, jak niniejsza, są wiążące dla państw członkowskich UE.

27 lipca 2017 r. sąd wydał nakaz tymczasowego zaprzestania wszelkich wycinek w Białowieży, chyba że są one konieczne ze względów zdrowotnych i bezpieczeństwa. Wycinki zaniechano na jeden dzień, po czym wznowiono działania. Polski rząd oznajmił, że pozyskiwanie drewna będzie kontynuowane, stawiając tym samym Polskę w punkcie kolizyjnym z sądem UE.

20 listopada 2017 r. sąd UE nakazał Polsce natychmiastowe zaprzestanie pozyskiwania drewna z Puszczy Białowieskiej i ostrzegł, że Polska zapłaci grzywnę w wysokości 100 000 EUR dziennie, jeżeli drewno z obszarów Puszczy Białowieskiej będzie nadal nielegalnie pozyskiwane.

Sprawa może mieć ogromne znaczenie dla przyszłości certyfikatów FSC i PEFC, wydanych dla RDLP Białystok, a nawet dla certyfikacji FSC wszystkich Lasów Państwowych w Polsce. Mimo że nadleśnictwa puszczańskie: Browsk, Hajnówka i Białowieża nie są objęte zakresem certyfikatu FSC, firmy oraz jednostki gospodarki leśnej, jako organizacje certyfikowane FSC, w tym firmy powiązane prawami własności, muszą stosować się do Polityki Stowarzyszania Organizacji z FSC (FSC-POL-01-004). Polityka ta określa warunki, jakie organizacja musi spełnić, jeśli chce być partnerem FSC i korzystać z certyfikatu. W dokumencie tym stwierdza się między innymi, że organizacja nie będzie angażować się bezpośrednio ani pośrednio w handel nielegalnym drewnem lub produktami leśnymi oraz nie będzie przyczyniać się do niszczenia obszarów o szczególnych walorach ochronnych (tzw. HCVF). Niniejsza polityka obejmuje także przypadki, w których drewno nie jest wykorzystywane w produkcji certyfikowanej FSC, ale przepływa przez firmy, będące posiadaczami certyfikatu.

Drewno pozyskiwane jest przez Lasy Państwowe – PGLLP. Działania związane z pozyskiwaniem drewna mogą naruszać wspomniane wymagania FSC w zakresie legalności i obszarów o szczególnych walorach ochronnych. Jeżeli Trybunał wyda niekorzystną decyzję, a FSC stwierdzi, że wycinka prowadzona w Puszczy Białowieskiej narusza zasady określone w Polityce Stowarzyszania, może to w najgorszym scenariuszu spowodować rezygnację FSC ze współpracy z całym Państwowym Gospodarstwem Leśnym Lasy Państwowe. Mogłoby to mieć ogromne konsekwencje dla zaopatrzenia w certyfikowany materiał dla firm przemysłu drzewnego w Polsce. Polska posiada blisko 7 milionów ha certyfikowanych lasów i ponad 1 500 certyfikatów Kontroli Pochodzenia Produktu, co czyni ją istotnym krajem w branży leśnej.   

Istnieje też prawdopodobieństwo, że FSC zerwie umowy licencyjne z firmami zaopatrującymi się w drewno z Białowieży niezależnie od tego, czy firmy te wykorzystują je jako Drewno Kontrolowane, czy jako niecertyfikowane.

Na dzień dzisiejszy FSC zaktualizowało wytyczne dotyczące ryzyka dla systemu Drewna Kontrolowanego FSC. Uzgodniono, że drewno z obszaru, będącego przedmiotem niniejszego sporu, nie może być wykorzystywane jako Drewno Kontrolowane FSC. Jeżeli posiadacze certyfikatu nie będą przestrzegać tych wytycznych, może to być uznane za poważne naruszenie wymogów FSC, co w konsekwencji doprowadzi do zawieszenia certyfikatu. Jednak poza aktualizacją analizy ryzyka Drewna Kontrolowanego FSC dla obszaru Puszczy Białowieskiej, FSC nie odniosło się do całej sprawy w kontekście Polityki Stowarzyszania.

Także PEFC wymaga ścisłej zgodności prowadzonej gospodarki leśnej z obowiązującymi przepisami, zgodnie z wymaganiami określonymi w punktach 5.7.1 i 5.7.2 PEFC ST 1003: 2010, Zrównoważona gospodarka leśna, które są wdrożone do polskiego standardu PEFC PL 1003 Zrównoważona gospodarka leśna - Wymagania punkty 4.7.1 i 4.7.2.

Po ostatnim audicie okresowym, jaki odbył się na terenie RDLP Białystok, PEFC w Genewie spotkało się z obawami i wnioskami różnych zainteresowanych stron odnośnie procesu certyfikacji, który doprowadził do wydania przez UDT-CERT certyfikatu dla RDLP Białystok o numerze CSL/722/2017 z datą ważności od 14 listopada 2017 roku do 13 listopada 2020. Obawy te dotyczą w szczególności:

- Uwzględniania wkładu zainteresowanych stron w dowodach audytu, informowania zainteresowanych stron z opóźnieniem oraz krótkich terminów na zgłaszanie uwag;

- Niewystarczających ram czasowych audytu;

- Bezstronności UDT-CERT, jako organu rządowego;

- Opublikowania niekompletnego certyfikatu.

W związku z tym PEFC zwrócił się do UDT-CERT o pilne zbadanie zarzutów ETS, a także zgodności z wymogami audytu w trakcie procesu certyfikacji. Na dzień 7 grudnia 2017 certyfikat PEFC dla RDLP Białystok nie figurował w bazie certyfikatów PEFC https://www.pefc.org/find-certified/certified-certificates .

Mimo że polskie biuro NEPCon pozostaje obiektywne i monitoruje sprawę z pomocą własnych pracowników i współpracowników, zarząd jednostki zdecydował o poinformowaniu swoich klientów o ryzku, na jakie narażają się, pozyskując drewno z obszarów Puszczy Białowieskiej. NEPCon OU pracuje również nad zmianą własnej polityki stowarzyszeniowej.

Zdjęcia dzięki uprzejmości Robert_z_Ziemi i frolicsomepl
 

Więcej informacji:

• Artykuł ClientEarth's na temat wyroku Trybunału UE https://www.clientearth.org/top-eu-court-polish-authorities-will-fined-least-e100000-day-illegal-logging-continues-bialowieza-forest/
• Postanowienie Wiceprezesa Trybunału z dnia 27 lipca 2017 r. https://www.clientearth.org/wp-content/uploads/2017.07.27-C-441-17R-ordonnance-provisoire-PL.pdf
• Artykuł ClientEarth's na temat nakazu https://www.clientearth.org/eu-court-imposes-emergency-ban-logging-bialowieza-forest/
• Opinia Lasów Państwowych w sprawie Puszczy Białowieskiej ihttp://www.lasy.gov.pl/pl/informacje/puszcza-bialowieska
• Artykuł The Guardian na temat Puszczy https://www.theguardian.com/world/2017/jul/31/poland-continue-logging-biaowieza-forest-despite-eu-court-ban  oraz https://www.theguardian.com/environment/2017/may/23/worst-nightmare-europes-last-primeval-forest-brink-collapse-logging